Katalog zbiorów

Przypadkowe spotkanie z nieznanym Żydem w krakowskiej synagodze kilkanaście lat temu sprawi, że Uwe von Seltmann, niemiecki teolog i publicysta zwróci się ku nieznanej przeszłości własnych przodków, oraz dziadków Gabrieli, swojej żony Polki. Żmudna kwerenda w rodzinnych zbiorach i archiwach wielu krajów przyniesie nieoczekiwane i druzgocące efekty. Z ocalałych relacji z przeszłości, fragmentów listów, dokumentów, notatek, zdjęć, rozmów z sędziwymi już świadkami z Polski, Niemiec, Ukrainy, Francji i Izraela autor buduje fascynującą opowieść o losach ofiar i oprawców drugiej wojny światowej. Pojawiają się przed nami "ludzie, którzy są do wszystkiego zdolni, którzy czynią dobro i ale i mnóstwo straszliwego zła, którzy są kochającymi rodzicami i brutalnymi oprawcami. A czasami i jednym, i drugim". Dziadek autora, młody ale zaufany członek sztabu Odilo Globocnika, odpowiedzialnego za wymordowanie tysięcy ludzi i planową akcję zagłady, oddelegowany do Lublina i Krakowa, wymienia z matką i żoną czułe listy.W tym samym czasie dziadek Gabrieli, oddany pracy z dziećmi polski nauczyciel na Huculszczyźnie spędza ostatnie chwile życia w obozach Majdanka i Auschwitz.

Ze znajomości dzieł Lenina i Stalina nauczyciele musieli zdawać kolokwia i końcowy egzamin. Podyktowano z góry kilkadziesiąt pytań, na które trzeba było poprawnie odpowiedzieć. Egzaminy prowadziła specjalna komisja wyznaczona przez Polską Zjednoczona Partię Robotniczą. Okazało się, że spośród grupy nauczycieli, w której znaleźliśmy się z mężem, najlepiej zdał ksiądz katecheta i dwie zakonnice boromeuszki, które uczyły w liceum, zanim odebrano im i szkołę, i prawo nauczania. Byłam świadkiem komicznej sceny. Przed wejściem na egzamin pewna nauczycielka, znana jako "działaczka partyjna", przeżegnała się i szepnęła: "Jezu, pozwól zdać mi to diabelstwo!"Franciszka Dudzińska-Reizer (1909-2008) była przez 44 lata nauczycielką w szkołach podstawowych w okresie II Rzeczpospolitej, latach okupacji niemieckiej i w Polsce Ludowej. Jej wspomnienia skupiają się na działalności pedagogicznej w różnych środowiskach społecznych i kulturowych, oddają klimat trudnej niejednokrotnie doli nauczycielskiej. Ukazany został także kulturowy obraz życia i postaw mieszkańców wsi, miasteczek, a nawet stołecznej Warszawy. Wspomnienia przybliżają ówczesną rzeczywistość i poprzez subiektywny opis pokazują świat, który odszedł już do historii.